Łukowski Baltazar h. Jelita (zm. po 1570), poseł sejmowy, działacz różnowierczy, sędzia ziemski sandomierski. Wywodził się z średnio zamożnej rodziny szlacheckiej osiadłej w woj. sandomierskim. Był synem Mikołaja i Anny, z którą, Ł. i jego bracia, Kilian (zob.) i Kasper, dziedziczyli w r. 1540 majętności w pow. chęcińskim (Łukowa, Cmielowice i Chomętów). W r. 1529 zapisał się na Akad. Krak. Po podziale dóbr Ł. osiadł w Łukowej. Razem z braćmi należał do pierwszych zwolenników reformacji w Małopolsce. W r. 1551 zreformował Kościół w Łukowej i osadził na dawnym probostwie ministra. W r. 1554 brał udział w odbiciu Marcina Krowickiego, porwanego z Pińczowa podstępem przez sługi bpa krakowskiego Andrzeja Zebrzydowskiego. Czynny w życiu zborowym, uczestniczył w synodach i zjazdach małopolskiego Kościoła reformacyjnego. Na synodzie generalnym w Pińczowie w sierpniu 1557 został wybrany jednym z 5 seniorów świeckich Kościoła oraz członkiem delegacji na zaplanowany w jesieni t. r. wspólny synod z braćmi czeskimi i luteranami w Wielkopolsce. Dwukrotnie (1557, 1559) wybierano go do komisji mającej zająć się sprawą wydania polskiego przekładu Biblii. Należał do grupy szlachty wywierającej duży wpływ na sprawy Kościoła małopolskiego.
Na burzliwym synodzie w Książu (wrzesień 1560), wystąpił Ł., razem z Hieronimem Ossolińskim i Stanisławem Myszkowskim, przeciw powoływaniu seniorów z grona ministrów, pragnąc w ten sposób ograniczyć wpływy czynnika duchownego w Kościele. Ostro zaatakował ministrów za rzekomą chęć zagarnięcia władzy, bronił natomiast pozycji seniorów świeckich i został ponownie obrany na ten urząd. Z jego działalności na synodzie włodzisławskim (wodzisławskim) we wrześniu 1562 można wnosić, iż był zaangażowany w prowadzoną przez szlacheckich przywódców reformacji akcję, zmierzającą do załagodzenia sporu z Franciszkiem Stankarem w sprawie nauki o charakterze pośrednictwa Chrystusa. W tej właśnie kwestii sprawował poselstwo od woj. poznańskiego Marcina Zborowskiego. Występował także w imieniu opiekuna Stankara – Stanisława Stadnickiego, przekazując jego zapewnienie, iż zachowuje w pełni naukę o Trójcy św. według przyjętych symbolów. Piotr Statorius dedykował mu swoją rozprawę pt. „Emanuel seu de aeterno Verbo Dei Filio” (Pińczów 1561).
Aktywny politycznie, podobnie jak i jego brat Kilian, co podnosił w „Zwierzyńcu” Mikołaj Rej, był Ł. wybierany posłem z woj. sandomierskiego na wszystkie sejmy w l. 1556–66. Na sejmie piotrkowskim 1558/9 r. interweniował z upoważnienia izby w interesie posłów ruskich, domagając się, aby wobec zagrożenia tatarskiego otrzymali pierwszeństwo w załatwieniu swoich spraw na sejmie. Na sejmie warszawskim 1563/4 r. był jednym z 6 deputatów izby do rewizji nadań. Wystąpił wówczas ostro przeciw posłom ziem ruskich, protestującym przeciwko egzekucji królewszczyzn. Prawdopodobnie w r. 1563 został sędzią ziemskim sandomierskim. Brak wiadomości o jego działalności po r. 1566. Zmarł zaraz po r. 1570.
Estreicher; Boniecki; Kolankowski L., Posłowie sejmów Zygmunta Augusta, „Reform. w Pol.” R. 5: 1928 s. 125–7, 130, 131; – Barycz H., Marcin Krowicki, „Reform. w Pol.” R. 3: 1924 s. 23, 29; Bukowski, Dzieje reform., I; Dembińska A., Polityczna walka o egzekucję dóbr królewskich w 1559–1564, W. 1935 s. 132, 138–40; Kossowski A., Protestantyzm w Lublinie i Lubelskiem w XVI–XVII w., L. 1933 s. 84; Łukaszewicz J., Dzieje kościołów wyznania helweckiego w dawnej Małej Polsce, P. 1838 s. 206, 215; Witanowski M., Budka W., Ogniska reformacji w Chęcińskim, „Reform. w Pol.” R. 5: 1928 s. 174; – Akta synodów różnowierczych w Polsce, I–II; Album stud. Univ. Crac., II 250; Dzienniki sejmów walnych koronnych 1555 i 1558, Wyd. Lubomirskich, Kr. 1869 s. 164; Lasciana, s. 438, 440, 442, 475, 478, 494, 514–6, 528, 546–7, 551–2; Lubieniecki S., Historia Reformationis Polonicae, W. 1971; Materiały do dziejów reformacji w Krakowie, Wyd. R. Żelewski, Kr. 1965; Rej M., Zwierzyniec, Kr. 1895 s. 156, Bibl. Pisarzów Pol., t. 30; Źródła Dziej., XV (Małopolska) s. 559–60; Źrzódłopisma do dziej. unii, Cz. II oddz. I; – B. Gdań. PAN: rkp. 3105 t. II s. 39, 79–80.
Irena Kaniewska